Delâil, Hasâis ve Şemâil Kitaplarının Değerlendirilmesi

Bu başlığa bir de Şemail ile iç içe olan “hilye” kavramı dahildir. Bu kavramlar Siyer edebiyatının ürünleridir. Bunlar tarih boyunce belli bir dünya görüşü algısını ortaya koymak için ortaya atılmış siyer edebiyatının yan dallarıdır.

Bu eserlerin pek çoğunun kelami bir yönü olup “nübüvvetin ispatı” nı konu alır.

Delâil; delil kelimesinin cem’i olup. Nübüvveti ispat eden, nübüvvet gerçekliğini ortaya koyan deliller. Bu genel ismin farklı isimlendirmeside mevcuttur mearicu’n-nübüvve vs. batı düşüncesinde teolojik tartışmalar “Allah” etrafında şekilleniyor. Ancak İslam dünyasında bu tartışmalar “nübüvvet, risalet” vs. şeklinde oluyor. bu tartışmaların birçok sebebi olduğu gibi, fütühatın etkisi de vardır. Günümüze kadar nübüvvet müessesesine karşı şüphe uyandıran şeylere karşı devam etmiş bunun en mühim ismi Zahid el- Kevserîdir.

Delail türü eserler iki çeşittir.

1) Nakilci bir anlayışla yazılmış, mucize ve harikulade olayları rivayetler şeklinde sıralamışlardır. Muhaddislerin daha çok kullandığı eserlerdir.

2) Nübüvveti aklî temellendirmelere dayanarak ispatlamayı gaye edinen tarzda yazılan eserler. Kadı Abdülcebbar, Maverdi vs. birçok mühim şahsın çalışmaları mevcut. Bu metodda daha çok kelamî bakış açısının eserleridir.

Ebu Nuaym el-Isfehanînin (ö. H. 430) delalilu’n-nübüvve adlı eseri üç bölümde oluşuyor ve 35 fasıldan müteşekkildir. Genelde tüm delail kitapları bu kitapla aynı özelliklere sahiptir.

Hasâis: Bir şeye veya bir kimseye sadece onda bulunan özellik yönünü aktaran şey demektir. Önüne nebi kelimesi gelince peygamberimize has bir durum ifade eder. Delaile benzer yanı var hatta bazen birbiri içine geçtiği de olur. Ona mahsus, ailesine mahsus vs. hükümler durumlardan bahseder bu eserler. Hasaisin ana konuları dediğimiz vakit hasaisin birçok konusu mevcut ve ana konuda peygamberimizin dğer nebi ve insanlar ve hatta alemlerden üstünlüğüne dair bir sıralama yapmak mümkündür.

İbn-i hacer el Askalani nin el-hasaisu’l Kübra adlı eseri diğer hasais eserlerinin sistemine çok net işaretler verir bize. Bu kitap 14 bölümdür. 1.bölüm yaratılış ve doğum ile başlar ve kronolojik bir yapıya benzeyen tarzda devam eder.

Şemâil: huy, tabiat, seciye, karakter ve ahlak gibi anlamlarına gelir. Miladi 9. Yy’dan sonra Rasulullah’ın dış görünüşünü aktaran rivayetlerin toplandığı eserleri anlatır. Buna güzel ahlakını da ekleyebiliriz. Peygamberimizi nasıl gördüğünü anlatırlar sahabeler bu betimlemeler aktarılır. Mesela hilye-i şeriflerin ortasında ki rivayet Hz. Ali’ye aittir. Rivayetlerde genelde Tirmizî’yi esas almışlardır. İlk defa bu tarz bir eser ortaya koyan isim İmam Tirmizi’nin Şemailu’n-Nübüvve’dir.

Delâil ,Hasâis, Şemâil türüne ait eserler bibliyografyası
AHATLI, Erdinç, Hasâisu’n-Nebî, DİA, XVI, 277-281.
AHATLI, Erdinç, Peygamberlik ve Hz. Muhammed’in Peygamberliği, İstanbul 2002.
ALGÜL, Hüseyin, Peygambe Efendimizin Şemaili Ahlakı ve Adabı, İstanbul 2010.
Aliyyü’l-Kâri, Şerhu’ş-Şifâ, İstanbul 1308.
AYDIN, Mehmet, Beşâiru’n-Nübüvve, DİA, V, 549-550.
Buharî, Menâkıb….
DERMAN, Uğur, Hilye-Hat, DİA, XVIII, 44 – 47.
Ebû Nuaym el-Isfehanî, Delâilu’n-Nübüvve, nşr. Muhammed Ravvas Kal’aa – Abdülberr Abbas, Haleb 1390/1970-1972.
Hâce Mehmed Raif Efendi, Muhtasar Şemail-i Şerif Tercümesi, İstanbul 1304.
Hâkâni Mehmet Bey, Hilye, sadeleştiren; Hayreddin Karaman, İstanbul 2008.
Hüsameddin Nakşibendi, Şerh-u Şemâilu’n Nebî, Mısır 1254.
İbn Hacer el-Askalânî, el-Hasâisu’l Kübra.
Kadı İyaz, Eş-Şifa bi Ta’rifi Hukûki’l Mustafa, (nşr. Abdullah Ali Kûşek), Dımaşk-Beyrut 1410/2000.
Maverdî, Ebu’l Hasen Ali b. Muhammed, A’lâmü’n-Nübüvve, (nşr. Muhammed el-Mutasım Billâh el Bağdadî), Beyrut 1407/1987.
Mevlana Abdülbakî, Meâlimu’l Yakîn fî Şerhi Sîreti Seyyidi’l Mürselîn, İstanbul 1261.
Müslim, Fezâil…
En-Nebhânî, el-Fezâilü’l Muhammediyye…
Seyrî (M. Ali Eşmeli), Hilye-i Şerife, İstanbul 2010.
Tirmizi, Menâkıb…
Tirmizî, eş-Şemâilü’n-Nebeviyye, (nşr. Fevvaz Ahmed ez-Zemerli), Beyrut 1417/1996.
ULUDAĞ, Süleyman, Delâilü’l Hayrât, DİA, IX, 113-114.
YARDIM, Ali, Peygamberimizin Şemâili, İstanbul 1997.
YAVUZ, Yusuf Şevki, Delâilü’n-Nübüvve, DİA, IX, 115-117.
YAVUZ, Yusuf Şevki, el-.Hasâisü’l Kübra, DİA, XVI , 276 – 277.

(2149)