Hz. Lokmân Bir Peygamber mi? | Muhammed Emin Yıldırım

Siret-i Enbiyâ derslerimizde yeni bir peygamberin rahlesinin önüne oturmanın heyecanı içerisindeyiz. Bu ders itibari ile Hz. Lokmân’a başlamış olduk. Bu ilk dersimizde Muhammed Emin Yıldırım hocamız, “Hz. Lokmân Bir Peygamber mi?” serlevhasının altında, önce Hz. Lokmân’ın bize öğreteceği en temel mesajlara, sonrasında ise onun bir peygamber olup olmadığına, yaşadığı yer ve zamana, isminin anlam ve çağrışımlarına, anlatıldığı Lokmân sûresinin bazı özelliklerine ve ona verilen hikmete değindi. Haftaya inşallah Hz. Lokmân üzerinden babalığını öğrenerek yolculuğumuzu devam ettireceğiz…

Dersten Cümleler

Receb-i Şerif’in ve Üç aylar mevsiminin ilk Cumartesi akşamında yine ilim meclisimizde Rabbimiz bizleri buluşturdu…

Hz. Süleyman’ın rahlesinden kalkmanın üzüntüsünü Hz. Lokmân’ın rahlesine oturmanın da sevincini yaşıyoruz.

Allah (cc) bütün gençlerimize cennetin kokusunu duyacakları evlilikler, evler, saadetler ve huzurlar nasip etsin. Bütün bekâr gençlerimizin son bekârlık yılları olsun inşallah…

Karşımızda Kur’ân’ın bize sadece 8 âyet ile anlattığı çok önemli bir örnek şahsiyet var.

Kur’ân’ın tertipte 31. sırada olan ve 34 âyetten oluşan, sureye de ismini veren Lokmân sûresinde 12. âyetten 19. âyette kadar anlattığı bir şahsiyet var karşımızda…

Bu kıssanın bize verdiği en önemli mesaj, şu 5 sorunun cevabını buluruz:

1- Ne öğrenelim?
2- Neden öğrenelim?
3- Nasıl öğrenelim?
4- Hangi sırayla öğrenelim?
5- Kiminle öğrenelim?

Allah Resûlü (sas) “Kadın-erkek her Müslümana ilim öğrenmek farzdır.” dedi. Bu farziyet nedir? Nelerden oluşur?

Biz gençlerimize Kur’ân’ın ve Sünnet’in eğitim modelinde bize öğrettiği üzere bir eğitim vermiyoruz, veremiyoruz…

Dinin sahibi dindarlar değil, dininin sahibi âlemlerin Rabbi olan Allah’tır.

Ben evlatlarıma bu aziz dini böyle mi anlattım? Babam bana bu dini anlatırken böyle mi anlattı? Ya da bir anne olarak ben çocuklarıma acaba böyle mi anlattım?

Bu dersimizin beş konusu:  

1- Hz. Lokmân bir peygamber mi? Hikmet sahibi bir âlim mi?
2- Hz. Lokmân’ın isminin anlamı, nesebi ve kimliği hakkında bilgiler var mı?
3- Hz. Lokmân’ın yaşadığı dönem ve yer hakkında neler söyleyebiliriz?
4- Hz. Lokmân’ın anlatıldığı sûre olan Lokmân sûresi nasıl bir sûredir?
5- Hz. Lokmân’a verilen hikmet nedir? Nasıl anlaşılmalıdır?

Hz. Lokmân bir peygamber mi? Hikmet sahibi bir âlim mi?

Âlimlerimizin büyük çoğunluğuna göre Hz. Lokmân peygamber değil tarihte yaşamış âlim, bilge, hâkim, arif, bir insandır.

Mesela bu konuda âlimlerimizin bazılarının görüşlerini nakledelim: İbn Abbas’tan gelen bir rivayete göre Hz. Lokman nebi değildir.  (Zemahşeri, Keşşaf 3/492).

Mücahid ve Katade, Hz. Lokmân’ın nebi olmadığını söyler.

Zemahşeri, rivayetlerin çoğu Hz. Lokman’ın nebi değil hakîm olduğunu söylediğini aktarmaktadır.

İmâm Kurtubî şöyle demektedir: “Doğru olan görüş, Lokmân’ın Allah Teâlâ’nın verdiği hikmetle hikmet sahibi bir kişi olduğudur. Bu hikmet; doğru inançlar, dinde derin bir anlayış ve akıl yetkinliğidir.” (Kurtubî, el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an, 14/59).

İbn Âşûr şöyle demektedir: “Lokmân’ın peygamber olmadığını gösteren işaretler, kıssasında geçen ayetlerden anlaşılmaktadır. Çünkü ona vahiy veya meleklerle konuşma gibi bir lütuf bahsedilmemiştir. Bunun yerine, sadece hikmetle donatıldığı belirtilmiştir. Bu durum, Lokmân’ın hikmeti ilham yoluyla elde ettiğini ve bu hikmetle konuştuğunu göstermektedir.

Ayrıca, oğluna öğüt vermesinden bahsedilirken, Allah Teâlâ’nın ‘Ona öğüt veriyordu’ (Lokmân Suresi, 31/13) buyruğu, Lokmân’ın oğluna yaptığı şeyin bir öğüt ve bireysel bir eğitim olduğunu, bir şeriat tebliği olmadığını ifade etmektedir.” (İbn Âşûr, et-Tahrir ve’t-Tenvir, 21/149).

Elmalılı, cumhurun görüşü, nebi değil hakîm olduğunu söyledikten sonra “her nebi hakîm ise de her hakîm nebi değildir” görüşüne dikkat çekmektedir. (Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, 4/513).

Hz. Lokmân’ın peygamber olduğunu söyleyenlere gelince bu konuda Tabiîn’den iki büyük âlimimizi görüyoruz. Onlar Hz. Lokmân’ın nebi olduğunu, yani peygamber olduğunu söylemektedirler. Kim bu âlimlerimiz?

İmâm İkrime (Taberî, Camiu’l-Beyân, 20/136).
İmâm Şa‘bî (Zemahşeri, Keşşaf, 3/493).

Biz de Hz. Lokmân’ın peygamber olduğunu kabul ediyoruz. Bunun en önemli sebepleri ise şunlardır:

1- Kur’ân-ı Kerîm’in onu ismen anması
2- Ona verilen en büyük nimetin hikmet olduğunun belirtilmesi
3- Peygamberimiz’in (sas) bu konuda net bir beyanın olmaması
4- Kur’ân’ın muarızlarının onun anılmasına itiraz etmemeleri
5- Oğluna verdiği nasihatlerin nebevî iklimi yansıtması

Hz. Lokmân’ın isminin anlamı, nesebi ve kimliği hakkında bilgiler var mı?

Fîrûzâbâdî ve Âlûsî gibi âlimlerimiz; Lukmân kelimesinin Arapça değil İbrânîce veya Süryânîce olduğu belirtilmektedirler (Fîrûzâbâdî, VI, 90; Âlûsî, XXI, 82).

“Lokma; yani parça, parça yutmak ya da yemek yeme hızı ve yemeğe başlama isteği” anlamına geliyor.  (İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, 12/546; Zebidî, Tâcü’l- Arûs,33/430)

Buradan yola çıkarak; “hikmeti lokma lokma yutan ve hikmeti lokma lokma yutturan” diyebiliriz.

Nesebine gelince; nesebi konusu epey ihtilaflıdır. Bazı âlimlerimize göre Hz. Eyyub ile soyu birleşir.

Mesela; Zemahşeri’ye göre Hz. Lokman’ın soyu: Lokman b. Bâûra. Hz. Eyyûb’un kız kardeşinin ya da teyzesinin oğludur. Başka âlimlerimize göre Hz. İbrâhim ile soyu birleşir.

İbn Abbas’tan gelen bir rivayete göre Hz. Lokman Habeşli bir köle idi.Mücahid, Hz. Lokman için, kalın dudaklı ve geniş tabanlı bir Habeşli köleydi demekte, ayrıca İsrailoğulları arasında kadılık yapıyordu demektedir. (Taberî, Camiu’l-Beyân, 20/135).

“Bir siyahi kişi Said b. Müseyyeb’e gelerek bir şey sordu. Bunun üzerine Said ona şöyle dedi: ‘Siyahi olduğun için üzülme; çünkü insanların en hayırlılarından üçü siyahi idi: Bilal, Hz. Ömer’in azatlı kölesi Muheccî‘, ve Lokman Hekim. Lokman Hekim, siyahi, Nubyalı ve kalın dudaklıydı.” (Taberî, Camiu’l-Beyân, 20/135).

Dolayısı ile nesebinde böyle bir ihtilaf vardır.

Mesleğine gelince; Mâverdî, konuyla ilgili üç görüş olduğunu nakletmektedir:

Mısır’da terzi idi.
Çoban idi.
Marangoz idi. (Mâverdî, en-Nüket ve’l-Uyun, 4/331-332)

İbn Hişâm’ın es-Sîre’sinden: “Medine’den Amr b. Avfoğulları’ndan Süveyd b. Sâmit ya hac ya da umre yapmak üzere Mekke’ye gelmişti. Kavmi Süveyd’e aralarında el-Kâmil/Mükemmel adını verirdi.

Resûlullah (sas) onun adını işitince yanına gitti. Onu Allah’a ve İslâm’a davet etti. Süveyd ona: Senin yanında bulunan muhtemelen benim yanımdaki gibidir, dedi. Resûlullah (sas): “Senin yanında bulunan ne?” buyurdu. O: -Lokmân’ın hikmetini kastederek- Lokmân’ın sahifeleri, dedi. Bu sefer Resûlullah (sas) ona: “Onu bana arz et!” deyince onun hikmetlerini arz etti. Resûlullah (sas) ona: “Şüphesiz bu söz güzel bir sözdür. Fakat benim getirdiğim bundan daha üstündür. Yüce Allah’ın indirdiği bir hidâyet ve bir nûr olan bir Kur’ân’dır.” buyurdu. Sonra Resûlullah (sas) ona Kur’ân okudu ve İslâm’a davet etti. Hemen ondan uzaklaşmayıp: “Şüphesiz bu güzel bir sözdür, dedikten sonra yanından ayrıldı.” Medine’ye kavminin yanına geldikten fazla bir zaman geçmeden Hazrecliler onu öldürdü. Kavminden bazı kimseler de: Bizim kanaatimize göre o Müslüman olarak öldürüldü, der. Buâs gününden önce öldürülmüştü.” (İbn Hişam, es-Sire, 1/563, 564).

Hz. Lokmân’ın yaşadığı dönem ve yer hakkında neler söyleyebiliriz?

Allah Resulü (sas) ile Hz. İsa (as) arasında yaşamıştır, diyenler var.

Hz. Dâvûd’un hükümranlığın 10. senesinde doğduğu ve uzun bir ömür yaşadığını söylerler.

Yaşadığı yer ile alakalı ise Mısır’dan Sudan’a, Nubian Çölü’nden Tarsus’a, Kudüs’ten, Yemen’e birçok yer söylenir.

Hz. Lokmân’ın anlatıldığı sûre olan Lokmân sûresi nasıl bir sûredir?

1. Hurûf-u mukattaa ile başlayan sûrelerdendir.

29 sûrenin kaç tanesi “Elif, Lam, Mim” ile başlıyor? 6 sûre böyle başlıyor: Bakara, Âl-i İmrân, Ankebût, Rûm, Lokman ve Secde.

الٓمٓ تِلْكَ اٰيَاتُ الْكِتَابِ الْحَك۪يمِۙ

“Elif, Lâm, Mîm! İşte bu âyetler, hikmet dolu Kitab’ın âyetleridir.” (Lokmân 3/1,2)

2. Kur’ân’ın değer ve kıymetini çok özel ifadelerle anlatan sûrelerdendir.
3. Kur’ân-ı Kerîm’in çok önemli kavramlarını nazarlara veren sûrelerden biridir.

En az 200’e yakın çok önemli kavramları kullanıyor bu sûre… Mesela; Âyet, Hikmet, Kitap, Felah, Şirk, İhsan, Şükür, Azab ve daha nice kavram…

4.   Kur’ân-ı Kerîm’in başka hiçbir yerde değinmediği özel ifadelere yer veren bir suredir.

لَهْوَ الْحَد۪يثِ / lehve-lhadîśi / Boş, faydasız, anlamsız söz
مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ / miśkâle habbetin min ḣardelin / hardal tanesi ağırlığında olsa
عَزْمِ الْاُمُورِۚ / ‘azmi-l-umûr / Azmedilmeye değer iş, zor ama kıymetli iş
اِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظ۪يمٌ  / İnne-şşirke le zulmun ‘azîm / Doğrusu şirk, büyük bir zulümdür.
وَلَا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللّٰهِ الْغَرُورُ / Velâ yeġurrannekum billâhi-l ġarûr / “O, yoldan çıkarıcı /aldatıcı/şeytan Allah hakkında sizi aldatmasın.”

Lokmân sûresi 34. âyet yani son âyette sayılan المغيّبات / muğayyebât-ı hamse / Gayb olan, bilinmeyen 5 husus:

– Kıyametin saatini ve vaktini
– Yağmurun ne zaman ve ne ölçüde yağacağını
– Doğacak kişinin cinsiyet ve özelliklerini
– Kişinin ne kazanıp ne kaybedeceğini
– Kişinin nerede ve ne zaman öleceğini

İbn Ömer (ra) şöyle demiştir: Resûlullah (sas) şöyle buyurdu: “Gaybın anahtarı beştir, onları Allah’tan başkası bilemez: Yarın ne olacağını hiçbir kimse bilemez. Rahimlerde olacak şeyi hiçbir kimse bilemez. Hiçbir nefis yarın (hayr ve şerr) ne kazanacağını bilemez. Keza hiçbir nefis hangi yerde öleceğini bilemez. Hiçbir kimse de yağmurun ne zaman yağacağını bilemez”. (Buhârî, “İstsikâ”, 27; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 8/386)

5. Allah’ın (cc) güzel isimlerini bize aktaran çok önemli sûrelerden biridir.

Tekrarsız 13, tekrarları ile birlikte 21 isim geçmektedir.

الرَبِّ Er-Rab (Lokmân 31/5, 33)
الْعَز۪يزُ El-Azîz (Lokmân 31/9,27)
الْحَك۪يمُ El-Hakîm (Lokmân 31/9,27)
الْغَنِيُّ El-Ganîy (Lokmân 31/12, 26)
الْحَم۪يدُ El-Hamîd (Lokmân 31/12, 26)
لَط۪يفٌ El-Latîf (Lokmân 31/16)
الخَب۪يرٌ El-Habîr (Lokmân 31/16, 29, 34)
العاَل۪يمٌEl-Âlîm (Lokmân 31/23, 34)
السَم۪يعٌ Es-Semî (Lokmân 31/28)
البَص۪يرٌ El-Basîr (Lokmân 31/28)
الْحَقُّ El-Hak (Lokmân 31/30)
الْعَلِيُّ El-Aliy (Lokmân 31/30)
الْكَب۪يرُ۟ el-Kebîr (Lokmân 31/30)

6. Sebeb-i Nüzûl konusunda oldukça bereketli olan sûrelerden biridir.

6, 13, 14, 15, 20, 27, 28, 34. Âyetin sebeb-i nuzülleri…

7. Allah’ın (cc) birliğine, varlığına ve hikmetlerine delilleri çok özel ifadelerle aktaran bir sûredir.
8. İman edenlerin ve inkâr edenlerin kimlik, davranış ve akıbetleri ile alakalı çok önemli bilgileri yansıtan bir sûredir.
9. Tenâsüb ve Münasebet açısından eşsiz bir güzellikte olan sûrelerdendir.

Konu itibari ile 4 ana bölüme ayrılır:

İlk bölüm (1-11. âyetler): Hidâyet ve rahmetin kaynağı ve yansımaları
İkinci bölüm (12-19. âyetler): Hz. Lokmân’ın oğluna nasihat ve uyarıları
Üçüncü bölüm (20-32. âyetler): Allah’ın yüceliği ve insanlara verdiği nimetler
Dördüncü bölüm (33-34.âyetler): Kıyamet gününün özellikleri ve Allah’ın ilminin ve kudretinin büyüklüğü

10. Hz. Lokmân’ı anlatan, tanıtan ve nasihatlerini aktaran tek sûredir.

Hz. Lokmân’a verilen hikmet nedir? Nasıl anlaşılmalıdır?

Hz. Lokmân’a verilen bu hikmetin ne olduğu konusunda âlimlerimiz birçok yorumda bulunmuşlardır.

Taberî hikmetten kastın, dinde anlayış, akıl ve sözde isabet olduğunu ifade etmektedir. (Taberî, Camiu’l-Beyân, 20/134)

Sa‘lebî hikmetten kastın, “akıl, ilim, bu ilimle amel etme ve işlerde isabetli olma” olduğunu söyler.

Beğavi de Sa‘lebî gibi hikmetten kastın “akıl, ilim, bu ilimle amel etme ve işlerde isabetli olma” olduğunu söyler.

Hz. Lokmân’a verilen bu hikmet âyette nasıl belirtilir:

وَلَقَدْ اٰتَيْنَا لُقْمٰنَ الْحِكْمَةَ

“Ve lekad âteynâ Lukmâne-l hikmete / Andolsun biz Lokmân’a hikmet verdik…” (Lokmân 31/12)

Hz. Lokmân’ın tarih boyunca nasıl anıldığına baktığımızda karşımıza 5 ifade çıkıyor:

Lokmân-ı Hâkim / Adâletli Lokmân
Lokmân-ı Hakîm / Hikmetli Lokmân
Lokmân-ı Hekim / Hekim, Doktor Lokmân
Lokmânü’n-nüsûr / Kartallar kadar uzun yaşayan Lokmân
Lokmân-ı Hâzık / Mahir ve becerikli Lokmân

Biz Hz. Lokmân’dan bize beş hastalığımıza bir ilaç yazmasını istiyoruz. Diyoruz ki Ey Lokmân-ı Hekim;

Erkekliklerimiz yani adamlığımız hasta
Babalığımız, dolayısı ile anneliğimiz hasta
Hocalığımız, dolayısı ile talebeliğimiz hasta
Evlatlığımız hasta
Davetçi kimliğimiz hasta…

Reçetede ne yazıyor? Lokmân Sûresi 31/12-19. âyetler…

Bir soru:  “Sizce Hz. Lokmân’ın oğluna ilk dersi ne olmuştur?”  

Haftaya “Babalığı Hz. Lokmân’dan Öğrenelim!” dersinde buluşalım inşallah…

(34)