İbn Mâce ve Süneni / Darimi ve Süneni
İbn Mâce ve Süneni
Kütüb-i Sitte’den kabul edilen “es-Sünen” isimli eserin müellifi. Hicri üçüncü yüzyılın önde gelen hadis hafızlarındandır. İsmi; Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid b. Mâce el-Kazvinî’dir.
İbn Mâce adıyla meşhur olan müellifin adının menşeî ihtilaflıdır. Bir rivayete göre Mâce dedesinin ismidir. Tercih edilen görüşe göre Mâce babasının ismidir. Kelime farsça kökenlidir. Firûzâbâdî
Kamusunda Mâce’nin babasına ait bir lakap olduğunu söylemiştir.
İbn Mâce Kazvîn şehrinde 209 yılında dünyaya gelmiştir. 273 yılında Ramazan’ın bitimine sekiz gün kala Pazartesi günü 64 yaşındayken vefat etmiştir.
İbn Mâce on beş yaşlarındayken hadis öğrenmeye başlamış, dönemin ilmî geleneğine uygun olarak çeşitli beldelere ilim seyahatleri yapmıştır. Irak, Basra, Kûfe, Bağdad, Mekke, Şam, Mısır ve Rey beldelerini hadis ilmini öğrenmek ve hadis yazmak için dolaşmıştır. Bu şehirlerdeki meşhur hadisçilerle ve büyük âlimlerle görüşmüş, onlardan ilim tahsil etmiştir.
İbn Mâce’nin tefsir ve tarih ilimlerinde de geniş bilgisi vardır. Kur’ân tefsiri ile ilgili bir eseri ve bir de Kazvin tarihi ile ilgili bir kitabı vardır. Ancak bu kitaplar günümüze ulaşmamıştır.
İlmi Kariyeri
Meşhûr hadîs âlimi Ebû Ya’lâ el-Halîl der ki: “İbn-i Mâce sika (güvenilir), ilmi âlimlerin ittifak ettiği, delîl ve sened kabul edilen, büyük bir âlimdir.”
İbn Hallikân onun hakkında “hadis ilminde imâm ve hadis ilimleri ile ilgili bütün disiplinlerde otorite sahibiydi” demiştir.
Hocaları
İbn Mâce dönemin önde gelen hadisçilerinden ders okumuş ve hadis dinlemiştir. Hocaları arasında şunlar sayılabilir: Muhammed b. Abdillah b. Numeyr, Abdullah b. el-Muaviye, Hişam b. Ammâr, Dâvud b. Ruseyd, Ebûbekir b. Ebi Şeybe, İbrahim b. el-Münzir el-Hazâmî, Leys b. S’ad.
Talebeleri
Talebeleri arasında şu hadisçileri sayabiliriz: Muhammed b. İsa el-Ebherî, Ebû’l-Hasan el-Kattân, Süleyman b. Yezîd el-Kazvînî, Ahmed bin Ravh el-Bağdâdî, Ahmed b. İbrahim el-Kazvînî, İshâk b. Muhammed el-Kazvînî. Bu talebeler İbn Mâce’nin yüzlerce talebesinden birkaçıdır.
Süneni
İbn Mâce’nin Sünen’i diğer sünenler arasında tertibinin güzelliği ve diğer beş kitaba zevâidinin çokluğu ile temâyuz etmiştir. İbn Mâce’nin en önemli eseridir.
Bu eserde hadisler fıkıh bablarına göre tertip edilmiştir. Eserin mukaddime bölümünde ise sünnete ittibanın önemi, bidat’tan sakınmanın gereği ve bu meselelere tealluk eden konularla ilgili hadisler bir araya getirilmiştir. Bundan dolayı da “Sünen” grubundan kabul edilmiştir.
İlk defa İbn Tâhir el-Makdisî tarafından usûlü hamse denilen ve Buharî, Müslim, Ebu Davud, Tirmizî ve Neseî’den oluşan ana hadis kaynaklarına katılmıştır. Buna göre yedinci asırdan itibaren, Muvatta yerine kütüb-i sittenin altıncı eseri kabul edilmiştir.
Sünen, mukaddime hariç 37 kitab, 1515 bab ve 4341 hadisten oluşmaktadır. Bu hadislerden;
3002’si öteki beş kitabın müellifleri tarafından veya bir kısmı tarafından rivayet edilmiştir. Geriye kalan 1339 hadis ise İbn Mâce’de bulanan zevaiddir. Bunların;
428’inin ricali güvenilir, isnadları sahihtir.
199’unun isnadı hasen’dir.
613’ünün isnadı zayıftır.
99’unun ise isnadı yok hükmünde (vâhi), veya münker ya da yalanlanmıştır.
Sünen tertip yönünden güzel bir eserdir. Fıkhın diğer hadis kitaplarında bulunmayan birçok babındaki hadislere yer vermiştir. Bab başlıkları, konunun inceliklerini ifade edecek kadar kısa, ancak düzgün bir şekilde konulmuştur. Sistematik olduğundan kitabtan istifade etmek kolaydır.
Sünenin zevaidini toplayan ve bu rivayetleri değerlendiren Hafız Ahmed b. Ebubekir el-Bûsırî (840) telif ettiği bu eserine Kitabu zevâidi İbn Mâce adını vermiştir. Bugün elde mevcut bazı sünen baskılarının hadis aralarında zevaid hadislerden sonra “kale’l-Bûsırî” diye başlayan ibarelerde el-Bûsırî’nin bu değerlendirmeleri eklenmiştir.
Zehebî, İbn Mâce’nin eseri hakkında “güzel bir kitaptır. Vâhi hadisleri onun güzelliğini gidermese daha iyi olurdu. Ancak bunlar da fazla değildir” değerlendirmesinde bulunmuştur.
Sünen’de 5 adet sülâsiyyat bulunmaktadır. Bunların hepsi Cebâre b. Mağles > Kesir b. Süleym > Enes b. Malik isnadıyla gelmiştir. Bunlardan üçü; Kitabu’l-Et’ime, diğerleri Kitabü’z-Zühd ve Kitabü’t-Tıb’da geçmektedir.
Şerhleri
Daha çok Horasan ve havalesinde şöhret kazanmış bulunan Sünene şerhler yazılmıştır. Kitabın bilinen birkaç şerhi şunlardır:
1. ed-Dîbâce alâ Şerhi Süneni İbni Mâce: Muhammed b. Musa b. İsa ed-Demîrî,
2. İncâhu’l-hâce Şerhu Süneni İbn Mace : Abdulğani ed-Dihlevi
3. Misbâhu’z-Zucâce ala Süneni İbn Mâce: Celaluddin es-Suyûtî.
Ravileri
Sünen’in meşhur ravisi önde gelen talebelerinden Ebu’l-Hasan el-Kattân’dır. Bundan başka, Ebu’t-Tayyib Ahmed b. Ravh, Muhammed b. İsa el-Ebherî, Süleyman b. Yezid el-Kazvinî gibi isimler zikredilmiştir.
Baskıları
Sünen Delhi’de 1233, 1273, 1889, 1905’te; Lahor’da 1311’de, Kahire’de 1313’de basılmıştır. Bu son baskıda Sindî’nin haşiyesi de bulunmaktadır.
Sünen’in modern bir baskısı M. Fuad Abdulbaki tarafından Mısır’da iki cilt halinde 1952’de gerçekleştirilmiştir. Bu baskı Concordance’a uygun şekilde kitap ve bab numaralarını ihtiva etmektedir. İkinci cildin sonunda ilk kelimelerine göre hadislerin alfabetik fihristi bulunmaktadır.
Sünen, M. Fuad Abdulbaki baskısı esas alınarak Haydar Hatiboğlu tarafından Türkçe’ye tercüme ve şerhedilmiştir.
(4146)
