Konusuna ve Metin Özelliklerine Göre Hadis Bulma

Hadis  Araştırma Metodu

1. Hadisi Konusuna Göre Arama

Aradığımız hadisin hangi konuya ait olduğunu bildiğimizde konularına göre tertip edilmiş hadis kitaplarında rahatlıkla bulabiliriz. Ancak aradığımız konunun hadis kitaplarında Arapça hangi başlık altında bulunacağını bilmemiz gerekmektedir.

Hadis kitaplarında ana başlıklara genelde kitab (كتاب), alt başlıklara bab (باب) ismi verilir. Konularına göre tasnif edilmiş hadis kitaplarındaki ana başlıkların isimleri bilinmeden araştırılan hadisin nerede bulunacağını sağlıklı bir şekilde tespit etmek mümkün olmayacaktır. Hadis kitaplarındaki ana konuların hangi Arapça kelime ile ifade edildiğini bilmek açısından bu konuların çıkartıldığı bir listeye göz atmak faydalı olacaktır.

a. Dinin Bütün Konularını İhtiva Eden Eserler

– Câmi‘ler

Câmi‘ler, dinî konuların hemen tamamını kapsayan sekiz ana bölümü ihtiva etme özelliğine sahiptir. Bu konular; İman, Ahkâm veya Sünen, Rikâk veya Zühd, Et‘ime ve eşribe veya âdâb, tefsir, Tarih-siyer-cihad, Menâkıb, Fiten ve Melâhim’dir. Buharî ile Müslim’in Sahih’leri, Ma‘mer b. Râşid’in Câmi’i, Suyûtî’nin Câmiu’s-sağîr’ini bunlara örnek olarak sayabiliriz.

– Müstahrecler

Herhangi bir hadis kitabındaki hadisleri başka senedlerle yeni bir kitapta toplama çalışması istihrac, bu yolla meydana getirilmiş eserlerin genel adı da müstahrecdir. Müstahreclerin tertibi, çalışmaya esas alınan eserlerin tertibi ile aynıdır. Câmi‘ türü bir esere yapılmış müstahrec; tertip, kitab ve babların sayısı bakımından Câmi‘ ile aynıdır. Müstahrecler daha ziyade Buharî ve Müslim’in Sahih’leri üzerinde yoğunlaşmıştır.

– Müstedrekler

Sıhhat şartlarına uygun olduğu halde bir hadis aliminin kitabına almayıp dışarıda bıraktığı hadislerin bir araya toplanmış olduğu eserlere müstedrek denilmektedir. Müstedrek çalışmaları genelde Sahihayn üzerine yapılmıştır. Bunların en meşhuru, Hâkim en-Nisâbûrî’nin Sahihayn üzerine yapmış olduğu el-Müstedrek ala’s-Sahihayn isimli çalışmadır. Hâkim Müstedrek’ini bablar halinde tertib etmiş, Buharî ve Müslim’in Sahih’lerinde izledikleri tertibi izlemişlerdir.

– Zevâidler

Herhangi bir hadis kitabının bir başka hadis kitabıyla karşılaştırılıp birincisinin ikincisinden fazla olarak ihtiva ettiği hadislerin bir araya getirilmesi sonucu oluşturulan yeni eserlere Zevâid kitapları denir. Bu tür eserlerin en büyük yararı elde mevcut olan meşhur eserler veya koleksiyonlara ilave olarak ulaşılması zor ve nâdir eserlerdeki rivayetlere de ulaşma imkanı vermeleridir. Bu tür çalışmalarda da çoğunlukla Sahihayn veya kütüb-i sitte esas olarak alınmış ve bunların zevâidleri hazırlanmıştır.

Zevâid edebiyatından faydalanmanın bir başka pratik yönü de, aynı anda birçok hadis kitabının taranmış olmasıdır. Mesela, herhangi bir hadisi Mecme’u’z-zevâid’de bulduk diyelim. Bu durumda Ahmed b. Hanbel, Ebu Ya‘lâ ve Bezzâr’ın Müsnedleri ile Taberânî’nin üç Mu‘cem’i ve kütüb-i sitte olmak üzere toplam on iki eser aynı anda taranmış olmaktadır.

– Miftâhu Kunûzi’s-Sünne (PDF)

Müsteşrik Wensinck tarafından hazırlanan bu kitap, konularına göre tertib edilmiş bir hadis fihristidir. Meşhur on dört ana hadis kaynağının fihristi niteliğindedir. Bu eserler; Kütüb-i Sitte, Muvatta’, Ahmed

b. Hanbel’in Müsned’i, Tayâlisî’nin Müsned’i, Dârimî, Zeyd b. Ali’nin Müsned’i, İbn Hişâm’ın Sîret’i, Vâkidî’nin Megâzî’si, İbn Sa‘d’ın Tabakât’ından oluşmaktadır.

Fihriste esas olan bu eserler harflerden oluşan rumuzla gösterilmiştir. Çalışmadan yararlanabilmek için bu rumuzu bilmek gerekmektedir. Fihrist konulara göre tertip edilmiştir. Orijinali İngilizce hazırlanan bu eserin Arapça’ya uyarlaması Muhammed Fuad Abdulbaki tarafından yapılmıştır. (DİA’daki ilgili maddenin PDF’sine bakılacak)

b. Fıkhî Konuları İhtiva Eden Eserler

Hadis kaynakları arasında fıkıh konularına göre tertib edilmiş eserler ayrı bir yer tutmaktadır. Bu bölümde yer alan kitapların en meşhurları, sünenler, musannefler ve muvatta’lardır.

– Sünenler

Fıkıh bablarına göre tertib edilmiş kitaplar olup merfu’ hadisleri ihtiva etmektedirler. Sünenlerde mevkuf ve maktu’ haberler bulunsa da sünenlerdeki bu çeşit haberler diğerlerine nisbetle azdır. Sünenlerin en meşhurları: Şâfiî’nin, Dârimî’nin, Ebu Davud’un, İbn Mâce’nin, Nesaî’nin, Dârekutnî’nin ve Beyhakî’nin Sünen’leridir.

– Musannefler

Fıkıh bablarına göre tertip edilmiş hadis kitaplarındandır. Sünenler genelde merfu hadisleri ihtiva ederken musannefler merfu, mevkuf ve maktu’ türü rivayetleri ihtiva ederler. Musannef türü eserden bazıları şunlardır. Abdürrezzak’ın Musannef’i, İbn Ebi Şeybe’nin Musannef’i.

– Muvatta’lar

Fıkıh bablarına göre tertib edilmiş olan hadis kitaplarıdır. Merfu, mevkuf ve maktu’ türü rivayetleri ihtiva etmektedirler. Farklı olarak isimlendirilmiş olsalar da tamamen musannefler gibidirler. Muvatta’ türüne, İbn Ebi Zi’b’in Muvatta’ı, İmam Mâlik’in Muvatta’ı örnek verebilir.

c. Belirli Konuları İhtiva Eden Eserler

Bu bölümde yer alan kitaplar dinin belirli konularıyla ilgili hadisleri ihtiva etmektedirler.

– Akide Konulu Hadis Kitapları

(1) Kitâbu’l-Fiten ve’l-Melâhim: Ebu Abdullah Nu‘aym b. Hammad el-Mervezî’nin eseridir.
(2) Kitâbu’l-İmân: Ebu Bekir İbn Ebi Şeybe’nin eseridir.
(3) Kitâbu’l-İmân: Ahmed b. Hanbel’in eseridir.
(4) Halku Ef’âli’l-İbâd: Muhammed b. İsmail el-Buharî’nin eseridir.
(5) Men ‘Âşe Ba’de’l-Mevt: Abdullah b. Muhammed İbn Ebi’d-Dünya’nın eseridir.
(6) Sarîhu’s-Sünne: İbn Cerîr et-Taberî’nin eseridir.
(7) el-Akide ile el-Ba’s ve’n-Nüşûr : Ebu Davud es-Sicistânî’nin eseridir.
(8) Kitâbu’t-Tevhîd ve İsbati’s-Sıfât : Ebu Bekir İbn Huzeyme’nin eseridir.
– Ahkâm Hadislerini İhtiva Eden Eserler
Ana hadis kaynaklarından toplanmış ahkâm hadislerini içeren kitaplardır. Bu tür kitaplarda hadisler fıkıh bablarına göre tertib edilmişlerdir. Bu eserlerin en meşhurları şunlardır.
(1) el-Münteka : Abdullah b. Ali İbnu’l-Carud en-Nisâbûrî’nin eseridir.
(2) Şerhu Meâni’l-Âsâr : Ahmed b. Muhammed b. Sellâme et-Tahâvî’nin eseridir.
(3) Umdetü’l-Ahkâm an Seyyidi’l-Enâm : Abdülğani b. Abdilvâhid el-Makdisî’nin eseridir.
(4) Delâilü’l-Ahkâm min Ahâdîsi’r-Resûl : Ebu’l-İzz el-Mevsılî’nin eseridir.
(5) el-İmâm fî Ahâdîsi’l-Ahkâm : İbn Dakîk el-İyd’in eseridir.
(6) Bulûğu’l-Merâm min Edilleti’l-Ahkâm : İbn Hacer el-Askalânî’nin eseridir.
– Terğîb ve Terhîb Hadislerini İhtiva Eden Eserler
Terğîb (teşvik etme) ve terhîb (korkutma) olmak üzere bu iki kelimeyle isimlendirilen hadis kitapları, insanları arzu edilen herhangi bir işe teşvik veya yasaklanan bir işten sakındırmak sebebiyle söylenen hadisleri toplayan kitaplarıdır. Bu türün bazı kitapları şunlarıdır.
(1) et-Terğîb ve’t-Terhîb : İbn Şâhîn Ebu Hafs Ömer b. Ahmed’in eseridir.
(2) et-Terğîb ve’t-Terhîb : Zekiyyüddîn Abdülazîm el Münzirî’nin eseridir.

– Zühd Konusundaki Hadisleri İhtiva Eden Eserler

Kısaca ahireti dünyaya tercih etmek ve dünyada iken ahiret için hazırlık yapmak şeklinde açıklanabilecek olan zühd, İslam’ın ilk dönemlerinden beri yoğun ilgi görmüş hayat tarzlarından biridir. Her zaman müstakil kitap halinde olmasa bile hemen her hadis kitabında zühd, takva, birr, sıla, âdâb, zikr, dua, ahlak ve diğer isimlerle açılan bölümlerde zühd muhtevalı hadisler yer almıştır.

Diğer birçok konuda olduğu gibi bu konuda da müstakil hadis kitapları yazılmıştır.
(1) Kitâbü’z-zühd : Esed b. Musa b. İbrahim’in eseridir.
(2) Kitâbü’z-zühd ve’r-rekâik : Abdullah b. el-Mübarek’in eseridir.
(3) Kitâbü’z-zühd : Veki‘ b. el-Cerrah’ın eseridir.
(4) Kitâbü’z-zühd : Ahmed b. Hanbel’in eseridir.
(5) Kitâbü’z-zühd : Hennâd b. es-Seri b. Musa et-Temîmî’nin eseridir.
(6) el-Evliyâ : Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed İbn Ebi’d-Dünya’nın eseridir.
(7) ez-Zühd ve sıfâtü’z-zâhidîn : İbnu’l-Arabî Ahmed b. Muhammed b. Ziyad’ın eseridir.
(8) Kitâbü’l-hadâik fî ilmi’l-hadis ve’z-zühdiyyât : Ebu’l-Ferec Abdurrahman İbnü’l-Cevzî’nin eseridir.

– Ahlak Konulu Hadis Kitapları

(1) Edebü’l-müfred : Buhârî’nin meşhur eseridir.
(2) Mekârimu’l-ahlak ve Hüsnü’z-Zanni billah : İbn Ebi’d-Dünya’nin iki eseridir.
(3) Mekârimu’l-ahlak : Ebu’l-Kasım Sülayman b. Ahmed et-Taberânî’nin eseridir.
(4) Tenbihu’l-ğâfilîn : Ebu’l-Leys es-Semerkandî’nin eseridir.
(5) Âdabü’s-sahâbe : Abdurrahman es-Sülemî’nin eseridir.
(6) Edebü’l-mecâlis : İbn Abdilberr en-Nemerî’nin eseridir.
(7) Kitâbu ahlaki’n-nebi : Ebu’ş-Şeyh b. Hayyan’ın eseridir.

d. Tek Bir Konuda Yazılmış Eserler

Bu bölümde inceleyeceğimiz tür tek bir konuya ait hadisleri ihtiva eden hususi eserlerdir. Bu kitaplardan bazıları şunlardır.

– Kitâbu’l-cihâd

Abdullah b. el-Mübârek tarafından telif edilmiş bir eserdir. Eserde cihad ile ilgili 262 rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetler, Hz. Peygamber’den olduğu gibi, sahabe’den hatta sonraki nesillerden de gelmektedir.

– Kitâbu’l-harac

Ebu Hanife’nin talebesi Ebu Yusuf tarafından telif edilmiş bir eserdir. Eser, kitap ve sünnete göre mallar ve haracın hükümlerinden bahsetmektedir. Bu eser, Ali Özek tarafından türkçe’ye çevrilerek 1970’de yayınlanmıştır.

– Kitâbu’l-emvâl

Ebu Ubeyd el-Kasım b. Sellâm tarafından telif edilmiş bir eserdir. Eserde ticaret malları ve arazilerle ilgili konular hadislere göre işlenmektedir. Bu eser, Cemalettin Saylık tarafından türkçe’ye çevrilmiş ve aynı isimle 1981’de neşredilmiştir.

– Raf‘u’l-yedeyn fi’s-salah

İmam Buharî tarafından telif edilmiş bir eserdir. Eser, namazda rükûya giderken ve kalkarken ellerin kaldırılması gerektiğini savunmakta ve konuyla ilgili rivayetleri zikretmektedir.

– es-Sebât inde’l-memât

Ebu’l-Ferec Abdurrahman İbnu’l-Cevzî’nin eseridir. Eser; ölüm, ölüm sonrası ve ahirete iman konularıyla alakalı rivayetleri zikretmektedir.

2. Metin ve Senede Ait Özelliklerine Göre Arama

a. Metin

– Uydurulmuş Hadisleri İhtiva Edenler

Resûlullah (s.a.) adına uydurulmuş hadisler, müdekkik hadis alimleri tarafından tespit edilerek bir eserde toplanmıştır. Bu tür eserlerin en meşhuru İbnu’l-Cevzî (v. 597) tarafından hazırlanmış Kitâbu’l-mevzûât min ehâdîsi’l-merfuât adlı eserdir. Muhammed Nâsıruddin el-Elbânî’ye ait Silsiletu ehâdîs’d-daîfe ve’l-mevzûa adlı eser son dönemde hazırlanmış bu konudaki en geniş çalışmadır. On dört ciltlik bu eserde Elbânî 7162 zayıf ve uydurma hadis bir araya getirmiştir. Bu konuda hazırlanmış bir başka eser ise Muhammed b. Ali eş-Şevkânî’nin (v. 1250) el-Fevâidu’l-mecmu‘a fi’l-ehâdîsi’l-mevzua adlı kitabıdır.

– Kudsî Hadisleri İhtiva Edenler

Manası Allah’a (cc), lafzı Resûlullah’a (s.a.) ait hadislere denilmektedir. Belli başlı kudsî hadis kitabı olarak; Münâvî’nin el-İthâfâtu’s-seniyye bi’l-ehâdîsi’l-kudsiyye adlı eseri zikredilebilir.

– İhtilaf Halindeki Hadisleri İhtiva Edenler

İki hadis hem lafız hem mana bakımından birbirine aykırı gibi görünebilir. Bu durumda hadisler arasındaki ihtilafı giderecek açıklamaları içeren kitaplara bakmak gerekir. Bu konunun en meşhur eseri, Ebu Cafer et-Tahâvî’nin Müşkilü’l-âsâr adlı dört ciltlik kitabıdır.

– Evâil Kitapları

Evâil evvel kelimesinin çoğuludur. Tarihi süreç içerisinde “ilk yapılan” anlamına gelmektedir. Hadis metinlerinde bildirilen olayların ilk defa ne zaman olduğunu veya bildirilen bir uygulamanın ilk defa ne zaman başladığını tespit etmekte kullanılan çok yararlı kaynaklardır. Ebu Hilâl Hasan b. Abdillah el-Askerî’nin Kitabu’l-evâil’i, Ebu’l-Kasım Süleyman b. Ahmed et-Taberânî’nin Kitabu’l-evâil’i ve Celaleddin Suyutî’nin el-Vesâil ila Ma‘rifeti’l-evâil’i bu türe ait örneklerdir.

b. Sened

– Büyüklerin Küçüklerden Rivayetini İhtiva Edenler
– Küçüklerin Büyüklerden Rivayetini İhtiva Edenler
– Babanın Oğlundan – Oğlun Babasından Rivayetini İhtiva Edenler
– Müselsel Hadisleri İhtiva Edenler
– Mürsel Hadisleri İhtiva Edenler
– Garib ve Ferd Hadisleri İhtiva Edenler

c. Sened ve Metnin Birlikte Değerlendirilmesi

– İlel Kitapları
– Müphem Şahıslar Hakkındaki Kitaplar

3. İlk Ravisine Göre Hadis Arama

Araştırdığımız hadisin hangi sahabî veya sahabîler tarafından rivayet edildiği biliniyorsa sahabî rivayetlerini bir araya getiren eserlere bakılması gerekir. Bu yöntemde tertib edilen kitaplar hadisleri ilk ravisine göre derleyen eserlerdir. Bu yöntemle kitap telif etmenin temel amacı, belli bir şahsın rivayet ettiği hadisleri bir arada görme imkanı sunmaktır. Bu tür kitaplar; müsnedler, mu‘cemler ve etraf kitapları olmak üzere üç grupta incelenir.

a. Müsnedler

Müsned terimi bir kitap türü olarak kullanıldığında, hadisleri sahabî ismine göre derleyen kitaplar anlamına gelmektedir. Müsnedler sahabîleri ya fazilet derecelerine göre, ya alfabetik ya da daha değişik kriterlere göre sıralar. Her ismin altında o sahabînin rivayet ettiği hadisler bir arada verilir.
Hadis tarihi boyunca çok sayıda müsned telif edilmiştir. Bunlardan basılmış olanlarının bir kısmını tanıyalım.

– Müsned-ü Ebi Hanife

Hanefi mezhebi’nin kurucusu İmam-ı Azam Ebu Hanife’den rivayet edilen hadisleri talebeleri bir araya getirerek bu eseri oluşturmuşlardır.

– Tayâlisî’nin Müsnedi

Ebu Dâvud et-Teyâlisî’ye ait ilk dönem müsnedlerden biridir. Eserdeki hadisler dikkatli bir seçime tabi tutulmuş, hadis metinlerindeki değişik okunuşlara ve şüpheli yerlere dikkat çekilmiştir. Eserde, senetteki şahısların kimlikleriyle ilgili açıklamalar da bulunmaktadır. İbn Hacer bu müsnedi el-Metâlibu’l-âliye’ye almıştır.

– Müsned-ü Şafiî

Bu müsned, Ebu’l-Abbas el-Esam ya da Muhammed b. Cafer en-Neysâbûrî tarafından İmam Şafiî’nin el-Ümm adlı kitabından derlenerek oluşturulan bir eserdir. Rebi’ b. Süleyman’ın, el-Esam tarafından nakledilen rivayetlerinden ibarettir.

– Müsned-ü Ahmed

Müsned denilence ilk akla gelen Ahmed b. Hanbel’in bu müsnedidir. Eserde 40.000 civarında hadis olduğu, bunlardan 10.000 kadarının mükerrer olduğu belirtilmiştir. 904 sahabînin hadislerini sahabî isimlerine göre vermektedir. Sahabînin sıralanışında fazilet, ülke, kabile gibi birden çok kriter esas alınmıştır. Sonraki baskılara alfabetik sahabe isimleri indeksi eklenmiştir.

– Câmiu’l-Mesânîd

İbn Kesir’in, Kütüb-ü Sitte, Ahmed b. Hanbel, Ebu Ya’lâ ve Bezzâr’ın müsnedleri ile Taberânî’nin Mu‘cemu’l-kebir’i olmak üzere on kitaptaki hadisleri sahabe isimlerine göre alfabetik olarak müsned tarzında yeniden tertib ettiği eseridir. Böylece hadis literatürü içindeki en geniş müsned meydana getirilmiştir. Eserde 100.000 hadis olduğu belirtilmiştir.

b. Mu‘cemler

Hadislerin; sahabî, müellifin hocaları veya coğrafi bölgelere göre, çoğu kere alfabetik olarak sıralandığı eserlere mu‘cem denilmektedir. Hadislerin sahabî isimlerine göre derlenmesi yönünden müsnedlere benzeyen mu‘cem, hadisleri müellifin hocaları ve coğrafi bölgelere göre tertip edilmesi yönünden müsnedlerden farklılık gösterir. Matbu mu‘cem eserlerden meşhurları şunlardır.

– Taberânî’nin Üç Mu‘cemi

Mu‘cemler’in en meşhurları, Süleyman b. Ahmed et-Taberânî’ye ait olan, Mu‘cemu’l-kebir, Mu‘cemu’l-evsat ve Mu‘cemu’s-sağîr’dir. Bunlardan birincisinde, sahabîler aşere-i mübeşşere’den başlayarak kadın-erkek ayırmadan bütün sahabîyi alfabetik olarak sıralamıştır. Sadece Ebu Hureyre’nin hadislerini müstakil bir kitap olarak telif ettiği için Mu‘cemu’l-kebir’e almamıştır.

Mu‘cemu’l-evsat ise, müellifin şeyhlerini alfabetik olarak sıralamasıyla meydana getirdiği eseridir. İki bine yakın olduğu belirtilen hocalarının nadir rivayetlerinden 9.000 hadisi ihtiva etmektedir.
Mu‘cemu’s-sağîr, müellifin hocalarından bin tanesinin genellikle birer hadisini ihtiva eden küçük hacimli bir eserdir. Kendisinden rivayet edilen hocaları alfabetik sıraya göre verilmiştir. Bu eser, İsmail Mutlu tarafından türkçe’ye çevrilerek 1997 yılında yayınlanmıştır.

– Mu‘cemu’ş-Şuyûh

Ebu Ya’lâ el-Mevsılî’ye ait bir eserdir. İsminden de anlaşılacağı gibi müellif eserinde, hocalarını alfabetik sıraya koyarak onlardan rivayet edilen hadisleri toplamıştır.

– Mu‘cemu’ş-Şuyûh

İbnu’l-Arabî Ahmed b. Muhammed b. Ziyad’ın eseridir.

c. Etraf Kitapları

Bu tür kitaplarda müellif, hadis metninin tamamını değil, hadisin tamamına işaret etmeye yetecek kadar kısmını verip o hadisin isnadlarını zikreder. Etraf kitapları genellikle sahabe isimlerine göre alfabetik olarak derlenmiştir. Bu tür kitaplar daha ziyade hadislerin isnadlarını bir arada görme imkanı sunmak ve hadisin hangi kaynaklarda geçtiğine işaret etmek suretiyle, isnad araştırması yapacaklara kolaylık sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Etraf kitaplarından matbu olanların bazıları şunlardır.
– Tuhfetu’l-eşrâf bi ma‘rifeti’l-etrâf

Yusuf b. Abdurrahman el-Mizzî tarafından sahabe isimlerine göre alfabetik olarak tertip edilmiştir. Müellif, kütüb-i sitte ve onlara ilaveten dört kitapta yer alan 19.626 hadisin bir bölümünü zikrederek yerini belirttiği bir etraf çalışması yapmıştır. Eserde sahabî ismini alfabetik sıraya göre zikreder, o sahabînin bu on kitapta geçen rivayetlerini yerlerine işaret ederek belirtir.

– Zehâiru’l-mevârîs fi’d-delâleti alâ… (ذخائر المواريث في الدلالة على مواضع الحديث)

Abdulğani b. İsmail en-Nablusî tarafından telif edilmiş etraf türü bir eserdir. Bu kitap kütüb-i sitte ve Muvatta’ı kapsamaktadır. Kitapta bu eserler rumuzla gösterilmiştir. Kitap yedi bölümden oluşmaktadır: Erkek sahabîler, künyesiyle meşhur olan sahabîler, mübhem isimli erkek sahabîler, kadın sahabîler, künyeleriyle bilinen kadın sahabîler, mübhem isimli kadın sahabîler ve mürsel hadisler. Her bölüm kendi içinde alfabetiktir. Eserde 13.302 hadis bulunmaktadır.

– Mevsûatu etrâfi’l-hadis

Muhammed Said Besyûnî Zağlûl’a ait bir etraf eseridir. Eser, hadis, siyer ve fıkha dair 150 kitabı içermektedir. Eserde hadis metinleri alfabetik olarak sıralanmıştır.

4. Türkçe Eserler’de Hadis Bulma

Bazı hadis külliyatlar dilimize çevrilerek basılmıştır. Çok sayıda hadis ihtiva eden ve konulara göre tertip edilmiş olan bu eserlerde kimi zaman bir hadisi bulmak kimi zaman da bir konuda varid olmuş hadisleri görmek önem arzetmektedir. Bu tür eserler genellikle bu ihtiyaca cevap verecek şekilde bölümler eklenerek basılmışlardır. Bunlardan iki tanesini görelim.

a. Riyâzu’s-sâlihîn Tercümesi

İmam Nebevî’nin meşhur eseri Riyâsu’z-sâlihîn, Peygamberimizden Hayat Ölçüleri adıyla Türkçemize çevrilmiştir. Ayrıca hadislerin ilmi olarak açıklamaları yapılmış ve hadisten çıkan sonuçlar her hadisin sonuna eklenmiştir. Bu kıymetli çalışma Prof. Dr. M. Yaşar Kandemir, Prof. Dr. İsmail Lütfi Çakan ve Prof. Dr. Raşit Küçük tarafından ilim dünyasına kazandırılmıştır. Sekiz cilt olarak basılmış kitabın son cildi tamamen fihristlere ayrılmıştır. Sekizinci ciltte bulunan fihrist şu bölümlerden oluşmaktadır.

– Bölüm başlıkları fihristi
– Konu başlıkları fihristi
– Tercüme-i halleri verilen sahabîler fihristi
– Genel fihrist
– Hadisler fihristi (Arapça)
– Ayetler fihristi (Arapça)

b. Hadis Ansiklopedisi

Merhum Prof. Dr. İbrahim Canan’ın günümüz Türkçe’siyle ana metinlere bağlı kalarak tercüme ve şerh ettiği 18 ciltlik Kütüb-i Sitte Hadis Ansiklopedisinin

Kitabın aslı İbnu’l-Esir el-Cezerî tarafından Câmi’u’l-Usûl adıyla hazırlanmıştır. Câmi’u’l-Usûl aslında bir özettir. Buhâri, Müslim, Ebu Davud, Nesâî, Tirmizî ve Muvatta’da yer alan hadisleri, tekralarını çıkarıp senetlerini hazfederek tek bir kitap haline getirmiştir. Ancak İbnu’l-Esir bu çalışmasında bazı kelimelerin açıklamalrını uzun uzadıya yapmış, yine gerekli gördüğü yerleri uzun anlatımlarla açıklamıştır. Bu sebeple eserin hacmi artmıştır.

Abdurrahman İbn Ali el-Ma‘ruf bi-İbn Deybe, Câmiu’l-Usûl’u kısaltmış, ondaki açıklamaları çıkararak bir eser hazırlamış ve 10.490 hadisin bulunduğu bu esere Teysîru’l-vusûl ilâ Câmiu’l-usûl adı vermiştir. İbrahim Canan hocamızın Hadis Ansiklopedisi Kütüb-i Sitte adıyla tercüme ettiği kitap İbn Deybe’nin Teysîru’l-vusûl adlı bu eseridir. Hocamız hadisleri bazen açıklamış, gerekli gördüğü konularda başka eserlerden alıntılar yaparak eklemiştir. Ayrıca kütüb-i sitte’ye dahil olduğu halde Câmiu’l-usûl’de yer almayan İbn Mâce’nin süneni de on yedinci cilde ilave etmiştir.

Akçağ yayınlarından on sekiz cilt olarak basılan kitabın son cildi fihristlere tahsis edilmiştir. On sekizinci ciltte şu fihristler bulunmaktadır.

– Mefhumlar (konular) fihristi
– Lügatçe ve ıstılahlar fihristi
– Şerhedilen hadisler fihristi
– Ayetler fihristi
– Kaynaklar ve kitaplar fihristi

(3238)