Tabakat Kitaplarının Bir Değerlendirmesi

Klasik usul kitapları 4 şey zikreder; İsm-i Kitap, Fenn-i Kitap, Ta’dâd-ı Fusûl, Tebyîn-i Garaz. Yani kitabın ismi ve müellifi, hangi ilim dalında yazılmış, kitabın bölümleri ve kitabı neden okuduğumuzun sorgulanması.

Kur’an-ı Kerim kendi varlığıyla da insanların eline kalem aldırmıştır. Yazı yazmak o dönem Arap toplumunda çokta genel geçer birşey değildi.

Biz Rasulullah’ın siyerini, çağdaşlarının hayatını anlamak istediğimiz zaman hangi kaynaklara başvururuz? Sorusuna cevap verecek olursak.

1) Kur’an-ı Kerim ayetleri

2) Sünnet yani Rasulullah efendimizin sözleri, fiilleri ve etrafında ki sahabenin ef’aline verdiği takrirleri/onayları. Hadis Musannefâtı.

3) Siyer kitapları; bi anlamda hal tercümesi, biyografi demek.

4) Tarih kitapları; bizde tarih ilk insanın yaratılışı, alem ile başlar. Beşeriyet alem ile irtibatlı olarak ele alınmıştır klasik dönemde.

5) Ensab kitapları; neseb bilgileri ele alınırken sınırlı tarihi bilgilere yer veriliyor.

6) Sahabe Tabakât Kitapları

7) Şehir Tarihleri

Tabakât Kitapları

Bu kitaplar her ilim dalında yazılmış eserlerdir. Mezhepler tarihinden, Fıkıh ilmine kadar. Bizim siyer kaynaklarımız da ise 3 kitap nev’î şahsına göre yazılmış diğerleri ise alfabetik olarak yazılmıştır. Kısaca bu kitaplar için biyografi de denilebilir. Buna hadika, terceme-i hal, sefine, tuhfe, tezkere vs.

Tabakât yerine bazen bugün ansiklopedi diye de kullanabiliriz.

Bu kitapların içerisinde 3 önemli sahabe tabakatı olan kitaplar üzerinde duracağız. İbn-i Sa’d’ın Kitabu’t- Tabakâti’l-Kebir adlı eseridir. Arapça nüshanın üzerinde Et-Tabakâtu’l-Kübrâ. Ancak burada iki isimden ilki Arapça kuralları göz önünde bulunduğunda kullanılmalıdır. Ancak galat-ı meşhur lugat-ı fasihten evlâdır. Bu kitabın özelliklerinden bahsedecek olursak;

1) Alfabetik bir şekilde kitap hazırlanmamıştır.

2) Ashâbı tabakalara ayırmıştır. 5 tabakaya ayırmıştır. Bu ayırmada Hz. Ömer’in fey gelirlerini taksim için kurmuş olduğu divan teşkilatında ki usulü uygulamıştır.

3) İlk 2 cildi Siyer anlatır. 3. Cilde 1. Tabaka Bedir’den başlar. Bedir içinden de bedir savaşında muhacir olan Benî Haşimden olanlar anlatılır. 2. Tabaka Muhacir olmayıp bedre iştirak edenler, 3. Tabaka Hendek gazvesi ve sonrası Mekke Fethinden önce Müslüman olanlar, daha sonra Mekke Fethinden sonra Müslüman olanlar, Peygamberimizi çocuk ike gören çocuk sahabiler, ardından kadınlarda aynı sıra ile ele alınmıştır. Başka şehirlere yerleşmesi bakımından da yazılıyor bu sebepten bazı sahabiler iki, üç ve hatta dört defa yazıldığı da oluyor.

4) Tabiini de 7 tabaka halinde ele alır.

5) Bir kişiyi babasını söyler ve ait olduğu kabilesini söyler ardından annesi ve kabilesini söyler. Ardından çocuklarını söyler ve çocukların analarını zikreder kişinin hanımları diye zikretmez.

Belâzuri’nin Ensâbu’l Eşrafında ise çok farklı bir metod var.

1) Benî Haşim yine ilk olarak zikredilir ancak bunlar içerisinde de ayrı ayrı tabaka halinde ele alınır.

2) Kabile bağıyla ele alındığı için tarihe riayet edilmiyor. Kronolojik sıraya riayet yok.

Alfabetik yazanlar;

İbn-u Abdilberr (ö. 463/1071) El-İstiabu fî Marifetu Ashab-Mağrib alfabesine göre telif edilmiştir.

İbnu’l Esîr (ö. 630/1233) Usdu’l Ğâbe fî ma’rifetu’s-Sahabe

İbnu Hacer el-Askalânî(ö. 1372) El-İsabe fî Temyizi’s-Sahabe: sıralama 4’lü tasnif esas alınıyor. Sahabe, Çocuk Sahabe, Muhadram, Mürsel Hadis rivayet edip sahabe gibi gösterilen tabiiler vs.

(1246)